Teerhoudende daken: Slopen vereist verregaande maatregelen

Het slopen van daken met teermastiek, teervilt en teerdaklak brengt grote risico’s voor mens, dier en milieu met zich mee. Dit komt door de aanwezigheid van PAK (Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen) die in teer aanwezig zijn.  Evenals asbest en kwartsstof staan PAK op de lijst van kankerverwekkende stoffen van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW).

In dit artikel gaan we in op de vraag waarom het be- of verwerken van teer(mastiek) gevaarlijk is en welke maatregelen u als opdrachtgever of opdrachtnemer (dakaannemer) kunt of moet treffen.

Wat is de basisgrondstof van teer?
Tot omstreeks 1983 zijn teerhoudende dakbedekkingsmaterialen toegepast zoals teervilt, teermastiek en teerdaklak. Het basismateriaal van teerhoudende dakbedekking is steenkoolteerpek. Dit ontstaat door destructieve destillatie van steenkool naar ruwe teer die vervolgens wordt gedestilleerd tot steenkoolteerpek.  Alle nu gebruikte bitumineuze en diverse kunststof dakbanen zoals PVC kennen aardolie als basisgrondstof.

Waarom is teer gevaarlijk?
Koolteer bevat een hoge concentratie PAK. PAK zijn stoffen die ontstaan bij onvolledige verbranding van brandstoffen zoals hout e.d. PAK ontstaat daarnaast bij de vervaardiging en verwerking van o.a. kunststoffen, verf en teerproducten. Een aantal van deze PAK-verbindingen is kankerverwekkend. Door blootstelling aan PAK in dampen en vrijkomende stofdeeltjes tijdens bijvoorbeeld sloopwerkzaamheden van teerhoudende materialen kunnen schadelijke gezondheidseffecten optreden.

De grenswaarde die Arbouw adviseert voor de blootstelling aan PAK bij het frezen van teerhoudend asfalt kan ook worden aangehouden bij het slopen van teerhoudende dakbedekking. De grenswaarde bedraagt 300 nanogram/m³ en wordt uitgedrukt in de hoeveelheid benzo(a)pyreen als maat voor de totale groep van PAK. Deze bovengrens van 300 nanogram/m³ mag nooit worden overschreden. Bij het slopen van teerbevattende dakbedekking komen PAK-concentraties voor die de bovengrens met een factor 20 tot 40 overschrijden. De streefwaarde ligt echter veel lager dan de grenswaarde en bedraagt 3 nanogram/m³.

De blootstelling kan plaatsvinden in de vorm van inhalatie, huidopname en opname via de mond. De effecten lopen uiteen van irritatie aan de huid en ogen tot long-, blaas- en huidkanker. In het Arbeidsomstandighedenbesluit staan regels voor het werken met kankerverwekkende stoffen. Er zijn dus maatregelen noodzakelijk die huidblootstelling en blootstelling via inademing zo veel mogelijk voorkomen.

Welke wet- en regelgeving is er?
Regels over het werken met kankerverwekkende stoffen staan in het Arbobesluit. Er mag pas, onder voorwaarden, met kankerverwekkende stoffen worden gewerkt als is aangetoond dat er geen vervanging door andere stoffen mogelijk is. In het geval van het verwijderen en afvoeren van oude teerhoudende dakbedekking is deze vraag niet aan de orde. Immers het vervangen van teerhoudende dakbedekking heeft de blootstelling tot gevolg.

Ook is het gevaar van blootstelling aan PAK opgenomen in eind 2016 gepubliceerde SZW-lijst van kankerverwekkende stoffen en processen onder “Werkzaamheden die blootstelling aan polycyclische aromatische koolwaterstoffen aanwezig in roet, teer of pek van steenkool, met zich brengen”. In die situaties moeten er adequate maatregelen worden genomen om werknemers en derden doeltreffend tegen blootstelling aan kankerverwekkende stoffen te beschermen.

Oplossing: standaard protocol
Om mens, dier en milieu doeltreffend en op gestructureerde wijze tegen blootstelling aan kankerverwekkende stoffen te beschermen, adviseren we hiervoor een protocol op te stellen en te volgen. De onderdelen van een dergelijk protocol zijn:

• RI&E met PvA t.b.v. dakonderhoud
  Een onderdeel van een risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) van de te onderhouden daken is het vaststellen of teer aanwezig is. Als dat het geval is, moet worden bepaald of er werkzaamheden moeten worden uitgevoerd waarbij PAK vrij kunnen komen. Voorbeelden hiervan zijn mechanische bewerking en verhitting. Er moet dan een plan van aanpak (PvA) worden opgesteld, waarin rekening wordt gehouden met de voorschriften die gelden voor het werken met kankerverwekkende stoffen. Maatregelen die in het PvA minimaal aan bod moeten komen, treft u later in dit artikel aan.
• Informatieverstrekking
  Tijdens de prijsvorming dient het offrerende bedrijf informatie over de aanwezigheid van teerhoudende materialen te krijgen. Zowel de opdrachtgever als het offrerende bedrijf hebben hierin een inspanningsverplichting.
• Toetsing van RI&E met PvA door deskundige
  Voordat wordt begonnen met het slopen of bewerken van teerhoudende materialen, dient er een risicoanalyse te worden uitgevoerd door een deskundige. Op basis van deze analyse wordt bepaald of de in dit protocol beschreven maatregelen voldoende bescherming bieden en op welke wijze deze moeten worden afgestemd op de specifieke omstandigheden van het project.
• Opstellen sloopplan
  Voorafgaand aan het uitvoeren van het werk dient er een sloopplan te worden opgesteld door de aannemer. Het sloopplan is gebaseerd op de analyse van de deskundige. In het sloopplan is omschreven welke persoonlijke beschermingsmiddelen en welke technische of organisatorische maatregelen noodzakelijk zijn om gezondheidsschade te voorkomen. Er is ook omschreven op welke wijze deze maatregelen op het betreffende werk worden toegepast. Het sloopplan omvat alle directe en indirecte werkzaamheden, inclusief het tijdelijk opslaan en afvoeren van materialen. Het sloopplan maakt deel uit van het op te stellen V&G-plan.
• Verplichte registratie
  De Arbowet verplicht tot het registeren van het werk. In de registratie worden het adres, de plaats en de uitvoeringsperiode opgenomen. Er wordt bijgehouden welke personen welke werkzaamheden wanneer hebben uitgevoerd en wat de aard van de werkzaamheden en de tijdsduur van de werkzaamheden was. Deze registratie dient tenminste tot 20 jaar na de uitvoeringsdatum te worden bewaard.

Maatregelen bij bewerken teermastiek
In het Programma van Aanpak behorende bij de Risico Inventarisatie en Evaluatie van het standaard protocol dienen t.b.v. het bewerken van teermastiekdaken minimaal onderstaande maatregelen aan bod te komen. Door een deskundige kunnen deze maatregelen in een later stadium nog worden “aangescherpt” en/of uitgebreid.
De minimale maatregelen die aan bod moeten komen in het PvA zijn:

• Stofdichte overalls
  Alle personen die in contact kunnen komen met teerhoudend materiaal of vrijkomend stof, dragen stofdichte wegwerpoveralls. Tijdens het omkleden moet worden voorkomen dat de normale kleding wordt verontreinigd met teerhoudend stof.
• Maskers
  Alle personen die in contact kunnen komen met teerhoudend materiaal of vrijkomend stof dragen volgens de Arbocatalogus Platte daken bij kortdurende werkzaamheden een masker met aangedreven gefilterde lucht type TM3P en bij sloopwerkzaamheden een helm of kap met aangedreven gefilterde lucht type TH3P.
• Niet eten, roken en drinken tijdens het werk
  Tijdens het werk mag niet worden gegeten, gerookt en/of gedronken. Voor elke pauze dienen de handen te worden gewassen. Dit om inslikken van PAK door hand-mondcontact te voorkomen.
• Afgesloten afvalcontainers
  De omgeving van de afvalcontainer wordt deugdelijk met hekken afgezet op een zodanige afstand dat er geen gevaar optreedt voor de gezondheid en veiligheid van derden zoals bewoners, omstanders en passanten. De afvalcontainer is volledig gesloten. De container wordt niet zonder directe noodzaak geopend en wordt zo snel mogelijk weer gesloten.
• Direct belanghebbenden informeren
  De bewoners moeten in alle gevallen worden geïnformeerd over de gevaren tijdens het (sloop)werk volgens artikel 10 van de Arbowet. Het uitvoerend bedrijf zorgt ervoor dat de opdrachtgever de noodzakelijke informatie ontvangt, zodat de opdrachtgever op zijn beurt de direct belanghebbenden zoals bijvoorbeeld bewoners in de omgeving kan informeren. Het uitvoerend bedrijf ontvangt hiervan een bewijsstuk.

Registratie
Het uitvoerend bedrijf registreert de werkzaamheden. Hierbij wordt minimaal vastgelegd:
• De projectinformatie (adres, plaats en uitvoeringsperiode).
• De personen die op het werk werkzaam waren.
• De werkzaamheden die zij hebben uitgevoerd en wanneer dit was.
• De aard van de werkzaamheden en de tijdsduur ervan.
• De hoeveelheid teerhoudend dakbedekkingsmateriaal dat is verwerkt.
• De maatregelen die zijn genomen om blootstelling te voorkomen.

Tenslotte
Het werken met kankerverwekkende en mutagene stoffen brengt grote risico’s met zich mee. Zowel de opdrachtgever en –nemer hebben verplichtingen om deze risico’s zo klein mogelijk te maken of weg te nemen. Dakaannemers kunnen voor informatie en advies op dit gebied terecht bij de Arbo-voorlichters van de Stichting Bedrijfstakregelingen Dakbedekkingsbranche in Nieuwegein. Heeft u als opdrachtgever vragen over dit onderwerp dan zijn wij u vanzelfsprekend graag van dienst.